Cỏ Trói Gà (Cẩm Địa Là)
Danh pháp
Tên khoa học
Drosera burmannii Vahl. (Dorserac rotundifolia Lour., non L.). (Họ Bắt ruồi – Droseraceae)
Tên khác
Cỏ tỹ gà, cẩm địa lá, trường lệ, cây bắt ruồi, cây bèo đất
Nguồn gốc
Chi Drosera L. có 85 loài trên thế giới, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới Nam bán cầu. Đặc biệt ở Australia và New Zealand có 53 loài, Nam Phi: 9 loài, Nam Mỹ: 15 loài, Việt Nam: 3 loài. Ở Châu Âu cũng chỉ có 3 loài.
Cỏ trói gà là cây gì? Ở Việt Nam, trong số 3 loài đã biết, chỉ có Cỏ Trói Gà phân bố tương đối phổ biến hơn cả. Cây có mặt ở hầu hết các tỉnh vùng đồng bằng trung du Bắc Bộ, Trung Bộ, Đông Nam Bộ và một vài điểm ở Tây Nguyên.
Cỏ Trói Gà là một loài nhỏ, thích ánh sáng và thường mọc trên đất chua, màu bạc. Loài này ra hoa và kết quả hàng năm. Hạt giống nhỏ, khi rơi từ cây mẹ, dễ bị cuốn trôi bởi nước mưa.
Cỏ Trói Gà là một dạng sống đặc biệt trong giới thực vật. Lá cây còn có chức năng hấp thụ chất hữu cơ khi hãy dược các con côn trùng nhỏ.
Đặc điểm thực vật
Cây cỏ trói gà là một loại thảo nhỏ, sinh trưởng lâu năm, cao khoảng 5 – 10cm. Những chiếc lá cỏ trói gà mọc gần đất, có hình dạng giống như hoa thị, với các phiến tròn hoặc bầu dục. Gốc lá thuôn nhỏ dài như hình thìa, có chiều dài khoảng 10 – 12mm và chiều rộng 4mm. Bề mặt lá được phủ đầy những lông tuyến tiết ra một chất lỏng dính, óng ánh.
Cụm hoa cỏ trói gà nằm thành các xim bọ cạp trên một cán dài, mảnh, bắt đầu từ giữa tụ điểm lá. Mỗi cụm có khoảng 15 – 20 hoa đều, đều mang tính đồng tính, có thể có màu trắng hoặc hồng. Đài hoa bao gồm 5 phiến với tiền khai nanh sấu, và bề mặt ngoài thường được phủ lông dài. Tràng hoa có 5 cánh kếp lợp hoặc hình van, với 5 nhị xếp xen kẽ giữa các cánh hoa. Bao phấn của hoa nứt dọc và ban đầu hướng ra ngoài trước khi chuyển hướng vào bên trong. Bầu hoa có một ô trên đỉnh.
Quả cỏ trói gà là loại nang, khi chín sẽ nứt thành 3 – 5 mảnh vỏ, bên trong chứa nhiều hạt với vỏ xốp.
Loài này thường ra hoa vào mùa từ tháng 5 đến tháng 7.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Toàn cây Cỏ Trói Gà sẽ được người dân hái về, rửa sạch, phơi hay sấy khô để sử dụng dần.
Thành phần hoá học
Cỏ Trói Gà chứa naphthoquinone.
Tác dụng dược lý
Cỏ trói gà có tác dụng gì? Theo tác giả Petelot, Cỏ Trói Gà được cho là có tác dụng tương tự như loài Drosera rotundifolia của Châu Âu. Cả hai loài đều được biết đến với khả năng giải cơn co thắt và được sử dụng trong điều trị ho gà. Điều này cho thấy Cỏ Trói Gà có thể có các tính chất dược lý tương đương hoặc tương tự với Drosera rotundifolia, và có thể được sử dụng như một phương pháp điều trị truyền thống cho các triệu chứng ho và cơn co thắt tương tự như trong y học dân gian hoặc thảo dược.
Tính vị – Quy kinh
Cỏ Trói Gà được mô tả là có vị ngọt, nhạt và tính mát.
Công năng – Chủ trị
Theo kinh nghiệm dân gian, loài cây này có các tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, hương huyết, giải độc, hoá đàm và tiêu tích.
Cỏ trói gà chữa bệnh gì? Trong y học dân gian, Cỏ Trói Gà thường được sử dụng để điều trị các triệu chứng ho, ho gà và sốt co giật ở trẻ em. Dạng dùng thường là cao lỏng pha đường, uống mỗi lần một thìa con, và thường được sử dụng 5 – 6 lần trong ngày.
Ở bệnh viện Vinh (Nghệ An) vào những năm 1958 – 1959, Cỏ Trói Gà đã được sử dụng để chữa ho và ho gà dưới các dạng rượu thuốc, sirô, thuốc băm hoặc thuốc cao.
Ở Trung Quốc, Cỏ Trói Gà cũng được sử dụng để chữa ho phế nhiệt, lỵ đau bụng và cam tích ở trẻ con, với liều lượng thường là 5 – 6g sắc nước uống.
Ngoài ra, cũng có ghi chú về việc ngâm rượu loài Drosera indica L. (còn được gọi là Cỏ Trói Gà) để bôi ngoài, giúp làm mềm các tổ chức sừng hoá và chữa chai chân.
Liều dùng
Nếu dùng Cỏ Trói Gà dưới dạng thuốc lỏng pha thì khuyến nghị nên dùng mỗi lần 10 giợt, uống từ 3 đến 6 lần.
Một số bài thuốc phổ biến
Bài thuốc giảm ho, điều trị bệnh viêm họng ở giai đoạn cấp và mãn tính
Chuẩn bị: 15 – 20g cây bèo đất ( dùng toàn cây ), một ít đường cát trắng hoặc mật ong nguyên chất. Sắc bèo đất với 500ml nước, đun sôi kỹ khoảng 10 – 15 phút.Gạn nước sắc, pha thêm chút đường hoặc mật ong vào cho vừa đủ ngọt. Nên chia uống nhiều lần trong ngày. Cứ cách khoảng 2- 3 tiếng uống 1 lần. Mỗi lần uống 3 ml ( tương đương 1 thìa cà phê) để chữa viêm họng
Điều trị bệnh ho gà, trấn kinh
Sắc cô đặc cây bèo đất thành một dạng siro lỏng. Mỗi lần uống 10 giọt x 3 lần/ ngày. Bệnh nghiêm trọng có thể tăng liều khi có sự cho phép của thầy thuốc.
Bài thuốc chữa chai chân
Sử dụng cây trói gà tươi và rượu trắng 40 độ. Bỏ cả 2 nguyên liệu vào bình thủy tinh. Cứ 1 phần dược liệu thì đổ 3 phần rượu. Để khoảng 15 ngày lấy rượu ra bôi trực tiếp vào vết chai để làm mềm da. Nếu đáp ứng tốt, sau vài ngày mảng chai sẽ bong ra ngoài.
Tài liệu tham khảo
- Đỗ Huy Bích (2006), Cỏ Trói Gà, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 1, trang 512.
- Đỗ Tấn Lợi (2006), Cỏ Trói Gà, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 707.