Cỏ Bạc Đầu (Cỏ Nút Áo)
Danh pháp
Tên khoa học
Kyllinga monocephala Rottb. (Họ Cói – Cyperaceae)
Kyllinga brevifolia Rottb.
Cyperus brevifolius (Rotb.) Hassk
Tên khác
Cỏ nút áo, cỏ đầu tròn
Nguồn gốc
Kyllinga, là một chi nhỏ thuộc họ Cyperaceae, bao gồm nhiều loài cỏ sống trong vòng một hoặc nhiều năm, chủ yếu phân bố ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, có sáu loài Kyllinga, trong đó hai loài được sử dụng trong y học truyền thống.
Cỏ bạc đầu là cây gì? Cỏ bạc đầu rất phổ biến tại Việt Nam và có thể thấy mọc ở khắp mọi nơi, từ vùng núi đến đồng bằng và các hòn đảo. Cây này có khả năng phát triển tốt dưới ánh nắng mặt trời hoặc trong điều kiện ánh sáng yếu, thường xuất hiện dưới dạng các bụi nhỏ và xen kẽ với các loại cỏ khác trên đất ẩm, đặc biệt là ở ruộng, bờ ao, vườn và ven đường. Cây cỏ bạc đầu phát triển nhanh chóng nhờ hệ thống thân rễ phân nhánh mạnh mẽ trên mặt đất. Tuy nhiên, chúng không chịu được sự đè nén từ việc giẫm đạp hoặc điều kiện khô hanh. Cỏ bạc đầu cho ra nhiều hoa quả trong mùa mưa ẩm, trong khi vào mùa đông, chúng có thể dừng lại hoặc thậm chí tàn lụi.
Có thể thấy rằng cỏ bạc đầu có tác động trực tiếp lên các loại cây trồng khác trong môi trường nơi chúng phát triển.
Đặc điểm thực vật
Cây cỏ bạc đầu là một loài thảo nhỏ. Thân rễ của nó mảnh và lan tràn trên mặt đất. Thân cây có chiều cao dao động từ 10 đến 40 cm, có thể mọc đơn độc hoặc tạo thành những bụi nhỏ. Lá cỏ bạc đầu mọc thành hai dãy cách nhau, thường ngắn, tuy nhiên đôi khi chúng có thể bằng hoặc dài hơn thân cây. Các lá có hình dạng của phiến lá hình dải, với gốc có bẹ, đầu lá nhọn, có gân chính song song và mặt dưới thường rất mờ nhạt.
Cụm hoa cỏ bạc đầu xuất hiện ở đỉnh thân cây dưới dạng đầu tròn và có màu trắng, bao gồm nhiều bông hoa nhỏ. Mỗi bông hoa thường chỉ có một hoa và bao quanh hoa có 3 – 4 lá bắc, chúng dài và mảnh, có dạng lá và thường có vảy mặt trên, cũng có thể có một ít lông mịn ở mặt dưới của lá bắc. Hệ thống nhị của cây này thường bao gồm 3-2 nhị.
Quả cây Cỏ bạc đầu có hình dạng nhỏ, giống như quả trám, với chiều dài khoảng bằng 1/2 hoặc 1/3 chiều dài của lá bắc.
Cây Cỏ bạc đầu thường nở hoa trong khoảng từ tháng 2 đến tháng 5.
Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến
Phần sử dụng, thu hoạch, và chế biến của cây cỏ bạc đầu bao gồm toàn bộ cây, ngoại trừ phần rễ. Cây có thể được thu hoạch và sử dụng quanh năm, và thường được sử dụng ở dạng tươi.
Thành phần hóa học
Cả cây cỏ bạc đầu chứa 8.47% protein, 0.94% chất béo, và 45% tinh bột. Nghiên cứu của Shin Dongin và đồng nghiệp vào năm 1994 đã xác nhận sự hiện diện của một số hợp chất quan trọng trong cây cỏ bạc đầu, bao gồm ẞ sitostenon, ergosterol peroxyd, ẞ sitosterol, ẞ sitosteryl – 3 – 0 – ẞ – D – glucopyranosid, và vitexin.
Tác dụng dược lý
Cỏ bạc đầu có tác dụng gì? Tác dụng dược lý của cây cỏ bạc đầu rất đa dạng và bao gồm các tác động quan trọng cho sức khỏe. Vitexin, một hợp chất có trong cây, đã được chứng minh có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn, làm giảm huyết áp, có tác dụng chống viêm, giúp giải co thắt cơ trơn và thậm chí có hoạt tính chống ung thư.
Cây cỏ bạc đầu trị bệnh gì? Nước sắc toàn bộ cây cỏ bạc đầu cũng mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Nó có tác dụng lợi tiểu, giúp cải thiện chức năng thận, và có khả năng chống viêm, giúp làm giảm triệu chứng viêm nhiễm cơ bản.
Tính vị – Quy kinh
Cỏ bạc đầu có vị cay và có tính bình.
Công năng – Chủ trị
Cỏ bạc đầu chữa bệnh gì? Cỏ bạc đầu thực hiện nhiều chức năng quan trọng trong lĩnh vực y học cổ truyền, bao gồm tác dụng sát trùng, giải nhiệt, lợi tiểu, chỉ khái, khư thấp và tiêu thũng.
Tác dụng của cây cỏ bạc đầu? Cỏ bạc đầu được sử dụng để điều trị nhiều bệnh như cảm mạo, phong hàn, ho, sốt rét, lỵ, vàng da. Liều lượng thường là 30 – 45g cây tươi, được nấu sắc thành nước uống. Ngoài ra, cỏ Kyllinga cũng có thể được dùng bên ngoài bằng cách rửa sạch, nghiền nát và kết hợp với một ít muối để đắp lên các vết sưng đau, vết thương, lở loét hoặc vùng da bị tổn thương khác, hỗ trợ quá trình chữa lành và làm giảm sưng đau.
Bảo quản
Sấy khô: Phương pháp bảo quản cây thuốc cỏ bạc đầu phổ biến nhất là sấy khô cỏ bạc đầu. Hãy cắt cỏ thành từng phần nhỏ và sấy ở nhiệt độ thích hợp để loại bỏ độ ẩm. Sau khi sấy khô, có thể bảo quản cỏ trong túi nylon hoặc hũ thủy tinh kín đáo để ngăn không khí và ánh sáng tiếp xúc với nó.
Đóng gói kín đáo: Đảm bảo rằng cỏ bạc đầu đã được sấy khô hoàn toàn trước khi đóng gói. Sử dụng túi nylon, túi ziplock hoặc hũ thủy tinh kín đáo để đựng cỏ. Nén kín túi hoặc hủ, sau đó lưu trữ chúng ở nơi khô ráo và thoáng mát.
Tránh ánh sáng và nhiệt độ cao: Để duy trì chất lượng của cỏ bạc đầu, hạn chế tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trực tiếp và tránh lưu trữ ở nhiệt độ cao. Nhiệt độ mát mẻ và khô là lý tưởng để bảo quản dược liệu này.
Kiểm tra định kỳ: Hãy kiểm tra dược liệu cỏ bạc đầu định kỳ để đảm bảo rằng chúng không bị ẩm, mốc hay bị hỏng. Nếu thấy bất kỳ dấu hiệu nào của sự hỏng hóc, hãy thay thế bằng dược liệu mới.
Một số bài thuốc
Để chữa bệnh sốt rét, cần sử dụng 30g cỏ bạc đầu tươi, sắc nước trong khoảng 3 – 4 giờ, và uống trước khi cơn sốt xuất hiện khoảng 2 giờ. Hãy tiếp tục sử dụng loại thuốc này trong suốt 3 ngày.
Đối với các bệnh ho, viêm họng và viêm phế quản, có thể sử dụng 30g cỏ bạc đầu khô để nấu sắc thành nước uống.
Tài liệu tham khảo
- Đỗ Huy Bích (2006), Cỏ bạc đầu, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, tập 1, trang 473.
- Đỗ Tất Lợi (2006), Cỏ bạc đầu, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 552.
- Phạm Hoàng Hộ (1999), Cỏ bạc đầu, Cây cỏ Việt Nam, NXB Trẻ, Hà Nội, tập 3, trang 563.