Cây Chẹo (Chẹo Tía)
Danh pháp
Tên khoa học
Engelhardtia chrysolepis Hance (Họ Hồ đào – Juglandaceae)
Engelhardtia wallichiana Lindl
Tên khác
Chẹo tía, hoàng khởi, peo, sui deng, nhăn khởi, cây cơi
Nguồn gốc
Cây chẹo là cây gì? Cây Chẹo (Engelhardtia chrysolepis Hance) là một loài thực vật có hoa thuộc họ Juglandaceae, bản địa của Đông Nam Á và Trung Quốc. Cây này mọc hoang ở nhiều vùng rừng núi ở Việt Nam, cũng như ở Malaysia, Lào và Trung Quốc. Cây Chẹo được phát hiện lần đầu tiên bởi nhà thực vật học người Anh John Lindley vào năm 1846, khi ông nhận được một mẫu vật từ Việt Nam. Ông đặt tên cho loài này là Engelhardtia chrysolepis, theo tên của nhà thực vật học người Đức Wilhelm Engelhardt, người đã nghiên cứu về họ Juglandaceae.
Đặc điểm thực vật
Cây Chẹo, với độ cao trung bình khoảng 8 mét, là một loại cây có kích thước vừa phải. Cây này đặc trưng bởi cành và cuống lá linh hoạt, mềm mại. Lá cây chẹo mang kiểu lá kép lông chim, bóng mượt, thường xuyên phân thành từ 2 đến 5 cặp lá chét. Những lá chét này có hình dáng giống hình trứng dài, chắc khỏe và mang cuống; đặc biệt, lá chét ở phía trên thường dài hơn. Mỗi lá chét có chiều dài dao động từ 5 đến 15mm.
Hoa đực của cây này phát triển theo hình dạng giống như đuôi của con sóc, xuất hiện trên cành của năm trước. Hoa chẹo hầu như không có cuống hoặc rất ngắn. Tương tự, cụm hoa cái cũng hình thành dưới dạng đuôi sóc và mọc ở phía trên hoa đực, với cuống hoa rõ ràng. Quả của cây Chẹo hình thành thành chuỗi dài khoảng 25cm, trong đó hạt được bọc trong lá bắc có ba lớp thùy.
Bộ phận dùng
Vỏ và lá.
Thu hái – Chế biến
Thu hái lá và vỏ cây Chẹo vào mùa khô, khi cây có nhiều chất hoạt tính nhất. Lá và vỏ cây được cắt nhỏ. Sấy khô lá, vỏ cây Chẹo ở nhiệt độ thấp, khoảng 40-50 độ C, trong bóng râm hoặc trong lò sấy. Sấy đến khi dược liệu có độ ẩm dưới 10%, không bị mốc hay nấm.
Thành phần hóa học
Hiện tại, vẫn chưa có nhiều tài liệu nghiên cứu chi tiết về thành phần hóa học của loại cây này. Tuy nhiên, thông tin sơ bộ cho thấy lá và vỏ của cây có chứa các chất có thể gây độc cho cá.
Tác dụng dược lý
Đang cập nhật
Tính vị – Quy kinh
Đang cập nhật
Công năng – Chủ trị
Cây chẹo có tác dụng gì? Người dân ở một số khu vực đã sáng tạo ra phương pháp sử dụng vỏ và lá của loại cây này bằng cách giã nát chúng và thả vào các dòng suối đã được chặn lại nhằm mục đích bắt cá. Tương tự, cộng đồng ở Trung Quốc cũng áp dụng cách thức này, sử dụng lá của cây để hỗ trợ trong việc đánh bắt cá.
Bảo quản
Đóng gói dược liệu cây Chẹo vào các túi nilon kín hoặc các hộp sắt, để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Dược liệu có thể bảo quản được từ 6 tháng đến 1 năm.
Một số sản phẩm có chứa cây chẹo
Tài liệu tham khảo
- Đỗ Tất Lợi (2006), Cây chẹo, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 316.