Nhũ tương kem bôi da: Công thức và phương pháp bào chế

Kem bôi da với công dụng làm mềm và dịu da nhất là mùa hanh khô đã được lưu hành trên thị trường với rất nhiều biệt dược cũng như dạng bào chế khác nhau. Bài viết này, nhà thuốc Ngọc Anh sẽ trình bày về công thức bào chế nhũ tương kem bôi da.

Công thức bào chế

Nhũ tương kem bôi da hiện có nhiều công thức bào chế khác nhau nhưng công thức dưới đây đã được nghiên cứu, chứng minh mang lại hiệu quả tốt nhất nên được sử dụng rộng rãi trong qui mô phòng thí nghiệm cũng như qui mô công nghiệp:

• Vaselin …………………………………. 15, 00 g
• Alcol cetylic …………………………… 2, 00 g
• Span 80 …………………………………. 1, 00 g
• Lanolin ………………………………….. 5, 00 g
• Nước tinh khiết  ……….….……….. 2, 00 g

Đặc điểm tính chất, tác dụng của mỗi thành phần

Khi tiến hành nghiên cứu công thức bào chế nào ngoài việc cần tìm hiểu và lựa chọn tá dược phù hợp với đặc điểm tính chất của dược chất còn phải lựa chọn tá dược không có tác dụng dược lí riêng hoặc có tác dụng hiệp đồng với dược chất.

Vaselin

Vaselin có thể chất mềm, là chất thuộc nhóm hydrocarbon no, có khả năng hoà tan tinh dầu, menthol, long não,… Là chất có thể chỉ số nước thấp nên khó phối hợp với các dung dịch nước và chất lỏng phân cực. Vaselin có thể kết hợp với một số chất như lanolin, sáp ong, alcol cetylic,…

Trong công thức trên, vaselin chiếm tỉ lệ lớn nhất với tác dụng làm mềm và dịu da, nhất là vào thời tiết hanh khô.

Alcol cetylic

Alcol cetylic thuộc nhóm các alcol béo, là chất ở thể rắn, có dạng tinh thể hoặc mảnh óng ánh, không màu, trong công thức trên, alcol cetylic có tác dụng điều chỉnh thể chất thuốc mỡ.

Span 80

Span 80 là chất nhũ hoá không ion hoá, có tên khác là sorbitan monooleat với giá trị HLB là 4,3. Đây là chất diện hoạt thân dầu, không tương kỵ với các chất diện hoạt ion hoá hay các ion nhiều hoá trị, ít gây kích ứng và độc tính cũng thấp. Span 80 là chất nhũ hoá tạo nhũ tương N/D.

Lanolin

Lanolin hay còn gọi là sáp lông cừu, cấu tạo của lanolin là este của acid béo với alcol thơm nhân sterol( cholesterol và dẫn chất của cholesterol). Lanolin gồm hai loại là lanolin khan nước và ngậm nước. Lanolin khan nước rất bền vững, hấp thụ được 200% nước tạo nhũ tương N/D. Còn lanolin ngậm nước có thể chất mềm hơn, không bền , dễ bị ôi khét, chứa khoảng 25 đến 30% nước và có khả năng hấp thụ 100% nước.

Trong công thức nhũ tương trên, lanolin có tác dụng tăng bám dính, ngoài ra còn có tác dụng hút nước để vaselin có thể phối hợp được với nước tinh khiết tạo nhũ tương.

Nước tinh khiết

Nước tinh khiết trong công thức trên là pha nội, tạo nhũ tương N/D.

Bao bì

Đối với tất cả các dạng bào chế thì bao bì đều là thành phần quan trọng, với nhũ tương cũng vậy, với chức năng bảo quản, phân phối, hướng dẫn bệnh nhân sử dụng thuốc. Nhũ tương kem bôi da này có thể sử dụng các loại lọ miệng rộng hoặc tuýp để đóng thuốc.

Ưu điểm của nhũ tương kem bôi da N/D

Vì đây là kem bôi và xoa trên bề mặt da nên thuốc không cần thấm mà cần bám dính tốt lên bề mặt da. Thiết kế công thức kiểu nhũ tương để hướng đến mục đích tạo màng và tăng khả năng bám dính. Ngoài ra, nhũ tương N/D còn có tác dụng hạn chế sự ảnh hưởng của vi sinh vật và giữ ẩm cho da tốt hơn nhũ tương D/N.

Thành phần và kiểu nhũ tương

Thành phần:

• Pha dầu: vaselin, alcol cetylic, span, lanolin
• Pha nước: nước tinh khiết
• Chất nhũ hoá: span 80

Kiểu nhũ tương: N/D

Phương pháp bào chế nhũ tương

Có nhiều phương pháp bào chế nhũ tương như kĩ thuật nhũ hoá thông thường, kĩ thuật nhũ hoá đặc biệt gồm kĩ thuật đảo pha, keo khô, tạo chất nhũ hoá trong quá trình phối hợp hai pha, lần lượt thêm vào các chất nhũ hoá,…

Nhũ tương giảm đau trong bài này được điều chế bằng cách nhũ hoá thông thường : nhũ hoá hai pha dầu nước với nhau theo các bước sau:

• Chuẩn bị pha dầu: hoà tan các thành phần tan trong dầu và đun nóng đến nhiệt độ 60- 65oC
• Chuẩn bị pha nước: hoà tan các thành phần tan trong pha nước và đun nóng đến nhiệt độ 65- 70oC
• Phối hợp hai pha dầu nước: có thể phối hợp pha nội vào pha ngoại, hoặc phối hợp hai pha đồng thời.
• Điều chỉnh thể tích và hoàn chỉnh sản phẩm.

Kĩ thuật bào chế

Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ bào chế qui mô phòng thí nghiệm, bào gồm: cốc có mỏ, đũa thuỷ tinh, đèn cồn, chai nhựa, nhãn dán,…

Sơ đồ bào chế:

Qui trình bào chế cụ thể:

Chuẩn bị pha dầu:

• Cân vaselin, alcol cetylic, lanolin vào bát sứ đun chảy lỏng, sau đó khuấy đều
• Sau đó cân span 80 trên mặt kính đồng hồ, hoà tan vào hỗn hợp pha dầu trên và đun nóng điều chỉnh nhiệt độ đến khoảng 70oC.

Chuẩn bị pha nước: Dùng cốc có mỏ đong khoảng 2 ml nước nóng.

Phối hợp hai pha:  cho pha dầu vào cối nóng, khô, sau đó rót từ từ nước, dùng chày phân tán đến khi tạo thành kem min màng đồng nhất.

Đóng lọ rộng miệng hoặc tuýp , sau đó dán nhãn đúng qui chế.

Đặc điểm thành phẩm

Thành phẩm sau khi bào chế có thể mềm, mịn giống kem.

Công dụng và lưu ý cách sử dụng

Chế phẩm dùng để bôi xoa lên da, có tác dụng làm mềm và dịu da, nhất là mùa hanh khô.

Tiêu chuẩn chất lượng

Theo dược điển Việt Nam, nhũ tương cần đảm bảo tính chất khi quan sát bằng mắt thường thì phải đồng nhất và mịn như kem, chú ý nếu hai pha lỏng đã tách riêng ra và khuấy lắc cũng không thể khôi phục trạng thái đồng nhất nữa thì khi đó nhũ tương đã hỏng, không sử dụng được nữa.

Tài liệu tham khảo

Slide bài giảng Thuốc mềm –  cô Vũ Thị Thu Giang- BM Bào chế, trường Đại học Dược Hà Nội.

Sách “Handbook of pharmaceutical excipients”

Sách giáo trình “ Bào chế và sinh dược học” tập 1- bộ môn Bào chế trường Đại học Dược Hà Nội

Xem thêm:

• Nhũ tương giảm đau: Công thức và phương pháp bào chế
• Nhũ tương dầu Parafin: Công thức và phương pháp bào chế