Nhũ tương dầu Parafin: Công thức và phương pháp bào chế

Nhũ tương dầu parafin là một hỗn hợp các hydrocarbon, có tác dụng làm trơn và làm mềm phân nên có tác dụng nhuận tràng và tẩy xổ, chế phẩm này hiện đang được sử dụng trên thị trường. Bài viết này, nhà thuốc Ngọc Anh sẽ trình bày về công thức bào chế nhũ tương dầu parafin.

Công thức bào chế nhũ tương dầu parafin

Nhũ tương dầu parafin hiện có nhiều công thức bào chế khác nhau nhưng công thức dưới đây đã được nghiên cứu, chứng minh mang lại hiệu quả tốt nhất nên được sử dụng rộng rãi trong qui mô phòng thí nghiệm cũng như qui mô công nghiệp:

• Dầu parafin …………….. 35, 00 g
• Tween 80 và Span 80 ….. 6, 00 g
• Nước cất vừa đủ ……….. 100 ml

M. f. emul.

Đặc điểm tính chất, tác dụng của mỗi thành phần

Khi tiến hành nghiên cứu bất kỳ công thức bào chế nào ngoài việc cần tìm hiểu và lựa chọn tá dược phù hợp với đặc điểm tính chất của dược chất còn phải lựa chọn tá dược không có tác dụng dược lí riêng hoặc có tác dụng hiệp đồng với dược chất.

Dầu parafin

Parafin là một chất lỏng không màu, trong suốt, có tính chất trơn nhờn, có đặc điểm là không phát quang dưới ánh sáng ban ngày. Về độ tan, thực tế dầu parafin không tan trong nước, hơi tan trong cồn 96% và có thể trộn lẫn với các hydrocarbon.

Trong công thức nhũ tương trên, dầu parafin là dược chất có vai trò làm trơn nhờn, làm mềm phân nên có tác dụng nhuận tràng, ngoài ra còn có thể tẩy xổ.

Tween 80

Tween 80 là một chất diện hoạt không ion hoá, thuộc dẫn chất polyoxyethylen, có tên là polyoxyethylen sorbitan monooleat với giá trị HLB là 15. Đây là chất diện hoạt thân nước, không tương kỵ với các chất diện hoạt ion hoá hay các ion nhiều hoá trị, ít gây kích ứng và độc tính cũng thấp.

Tween là tá dược thân nước, có màu vàng, mùi dễ chịu, có tác dụng gây nhũ hoá trong nhũ tương trên

Span 80

Span 80 cũng là chất nhũ hoá không ion hoá, có tên khác là sorbitan monooleat với giá trị HLB là 4,3. Đây là chất diện hoạt thân dầu không ion hoá với những đặc điểm kể trên như tween 80.

Nếu nhũ tương có tỉ lệ pha phân tán với môi trường phân tán nhỏ thì chỉ cần dùng lực gây phân tán  nhỏ cũng có thể tạo nhũ tương, nhưng trong lĩnh vực nhũ tương thuốc, có tỷ lệ pha phân tán lớn nên cần đến sự có mặt của chất nhũ hoá với vai trò hình thành và ổn định nhũ tương. Trong thực tế, các nhà sản xuất cũng thường sử dụng kết hợp các chất nhũ hoá với nhau hơn lẻ dùng đơn lẻ, trong công thức trên dùng kết hợp tween 80 với span 80. Span 80 cùng với tween 80 tạo ra hỗn hợp chất nhũ hoá với tỉ lệ của tween nhiều hơn nên tạo nhũ tương D/N, giúp phân tán đồng nhất hai pha dầu nước với nhau.

Nước cất

Nước cất đóng vai trò bổ sung thể tích và hoàn thiện nhũ tương.

Bao bì

Bao bì đều là thành phần quan trọng đối với tất cả các dạng bào chế, với nhũ tương cũng vậy, với chức năng bảo quản, phân phối, hướng dẫn bệnh nhân sử dụng thuốc. Với công thức dầu parafin trên, có thể sử dụng chai lọ bằng nhựa để đóng thuốc.

Phương pháp bào chế nhũ tương dầu parafin

Hiện nay có nhiều phương pháp để nhũ hoá hai pha nước và dầu, ví dụ như kĩ thuật nhũ hoá thông thường, kĩ thuật nhũ hoá đặc biệt gồm kĩ thuật đảo pha, keo khô, tạo chất nhũ hoá trong quá trình phối hợp hai pha, lần lượt thêm vào các chất nhũ hoá,…

Nhũ tương dầu parafin trong bài này được điều chế bằng cách nhũ hoá thông thường: nhũ hoá hai pha dầu nước với nhau theo các bước sau:

• Chuẩn bị pha dầu: hoà tan các thành phần tan trong dầu và đun nóng đến nhiệt độ 60- 65oC
• Chuẩn bị pha nước: hoà tan các thành phần tan trong pha nước và đung nóng đến nhiệt độ 65- 70oC
• Tiệt khuẩn từng pha bằng cách lọc qua các màng lọc thích hợp hoặc với pha dầu có thể tiệt khô, pha nước có thể tiệt ẩm
• Phối hợp hai pha dầu nước trong điều kiện vô khuẩn: có thể phối hợp pha nội vào pha ngoại, hoặc phối hợp hai pha đồng thời.
• Điều chỉnh thể tích và hoàn chỉnh sản phẩm.

Kĩ thuật bào chế nhũ tương dầu parafin

Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ bào chế qui mô phòng thí nghiệm, bào gồm: cốc có mỏ, đũa thuỷ tinh, chai nhựa, nhãn dán,…

Sơ đồ bào chế:

Qui trình bào chế cụ thể:

Tính lượng tween 80 và lượng span 80:

Ta có: HLB của Tween 80 và Span 80 lần lượt là 15 và 4,3. Hệ số HLB cần thiết để nhũ hoá dầu parafin vào nước là 12.

• Tỉ lệ % chất nhũ hoá tween 80 là: 100(12- 4,3)/ (15- 4,3)= 71,96%
• Tỉ lệ % chất nhũ hoá span 80 là: 100- 71,96= 28,04%

Từ đó:

• Khối lượng tween 80 cần cân là 2, 16g
• Khối lượng span 80 cần cân là 0,84g

Chuẩn bị pha dầu:

Cân dầu parafin vào cố thuỷ tinh đun nóng khoảng 60oC, sau đó hoà tan Span 80 vào dầu.(1)

Chuẩn bị pha nước:

Đun nóng nước đến khoảng 65oC, sau đó hoà tan tween 80 vào cốc nước.(2)

Rót dung dịch 2 vào 1, khuấy đều, sau đó dùng thiết bị siêu âm với các thông số phù hợp để phân tán tạo thành nhũ tương.

Dùng nước tinh khiết để bổ sung thể tích đến 100 ml, khuấy đều.

Đóng lọ chất dẻo, dán nhãn theo đúng qui chế, nhãn có dòng chữ lưu ý ‘ lắc trước khi dùng”.

Đặc điểm thành phẩm

Thành phẩm sau khi bào chế là chất lỏng sánh, có màu trắng đục như sữa. Lưu ý nhiệt độ bảo quản thường ở nhiệt độ phòng, nhỏ hơn 30OC, để ở nơi mát, tránh ánh sáng. Khi đóng thuốc nên chọn chai lọ có thể tích lớn hơn thể tích của thuốc một chút.

Công dụng và lưu ý cách sử dụng

Thuốc dùng theo đường uống có tác dụng nhuận tràng với liều tương ứng với 15 g dầu parafin, tác dụng tẩy xổ nếu liều tương đương lớn hơn 30 g dầu parafin.

Tiêu chuẩn chất lượng

Theo dược điển Việt Nam, nhũ tương cần đảm bảo tính chất khi quan sát bằng mắt thường thì phải đồng nhất và mịn như kem, chú ý nếu hai pha lỏng đã tách riêng ra và khuấy lắc cũng không thể khôi phục trạng thái đồng nhất nữa thì khi đó nhũ tương đã hỏng, không sử dụng được nữa.

Ngoài ra còn có yêu cầu về pH, định tính định lượng, giới hạn về thể tích,….

Tài liệu tham khảo

Dược điển Việt Nam V

Sách “Handbook of pharmaceutical excipients”

Sách giáo trình “ Bào chế và sinh dược học” tập 1- bộ môn Bào chế trường Đại học Dược Hà Nội

Xem thêm: Phương pháp bào chế nhũ tương nhỏ mắt Indomethacin