Bạch Truật (Sơn khương)

Vị ngọt đắng (khổ), tính hơi âm vào kinh Tỳ và kinh Vị; Tác dụng: Kiện tỳ ích khí táo thấp, câm mồ hối (cố biểu).

Bạch truật ngọt ôn thì ích khí, khổ ôn thì trừ thấp, chủ yếu đi vào tỳ vị, công năng chuyên về ích tỳ khí, trù’ tỳ thấp lại có thêm công hiệu cố biểu (làm vững phần biểu).

Tác dụng kiện tỳ ích khí, làm cho nguồn sinh hóa từ tỳ mạnh mẽ., tăng cường chức năng tiêu hóa. Ngoài ra bạch truật có tác dụng kiện tỳ táo thấp, nghĩa là vừa có thể kiện tỳ, lại vừa có thể thẩm thấp mà chỉ tả – tác dụng này gặp trong bài Sâm linh bạch truật tán điều trị các chứng tỳ vị hư nhược, ăn ít đại tiện lỏng,…. Ngoài ra tác dụng kiện tỳ táo thấp của Bạch truật còn gặp ở trong bài Ngũ linh tán, trong bài này Bạch truật đóng vai trò vừa kiện tỳ mục đích tăng cường chức năng vận hóa đồng thời thẩm thấu thủy thấp làm tỳ khô ráo (bởi vì tỳ ưa táo ghét thấp).

Tác dụng kiện tỳ ích khí, tăng cường chức năng vận hóa của tỳ. Mà tỳ thổ sinh phế kim, phế chủ vệ, tỳ vượng làm cho phê khí dồi dào, phế dồi dào làm cho vệ càng kiên cố hơn. Bạch truật tẩm mật sao vàng đi thẳng vào tỳ để đạt tác dụng, tác dụng kiện tỳ ích khí để cố biểu gặp trong bài Ngọc bình phong tán – Bạch truật hỗ trợ Hoàng kỳ cố biểu để cầm mồ hôi.

Nhìn chung Bạch truật là vị thuốc không có quá nhiều tác dụng, mà chỉ có tác dụng chuyên biệt duy nhất là kiện tỳ để táo thấp, đặc biệt được ưa thích sử dụng trong các trường hợp tỳ hư thủy thấp đình lại, và tác dụng này của Bạch truật là nổi tiếng nhất. Trên lâm sàng hay dùng Bạch truật dưới hai dạng: một là dùng sống với tác dụng táo thấp lợi thủy (trong bài Ngũ linh tán); hai là dùng dưới dạng sao vàng, hay sao với cám hoặc sao với mật (trong bài Sâm linh bạch truật tán và Ngọc bình phong tán). Và đặc biệt Bạch truật còn có một đặc điểm nữa đó là nếu dùng liều thấp (10-12g) có tác dụng kiện tỳ táo thấp, còn nếu dùng liều cao (trên 20g) thì có tác dụng kiện tỳ táo thấp chỉ thống (có thêm tác dụng chỉ thống)

LƯU Ý vì Bạch truật tính hơi ôn và táo thấp (làm cho tỳ khô ráo) nên với những trường hợp người âm hư nội nhiệt mà lại có tân dịch hao tổn thì không nên dùng.