Tứ nghịch thang

Tứ nghịch thang có xuất xứ từ “Thương hàn luận”, gồm phụ tử 15g, can khương 9g, cam thảo trích 6g.

Tứ nghịch thang có công năng hồi dương cứu nghịch, chủ trị dương hư muốn thoát, hàn hãn tự xuất, tứ chi quyết nghịch, hạ lợi thanh cốc (đi ngoài ra nước trong, có vết tích của thức ăn, không có mùi phân, sợ lạnh, chân tay lạnh), mạch vi muốn tuyệt. “Hồi dương” là công năng của Tứ nghịch thang, do vậy các nghiên cứu hiện đại về Tứ nghịch thang chủ yếu tiến hành theo hướng đánh giá tác dụng trên hệ tim mạch, như suy tim, sốc… Tứ nghịch thang có các tác dụng dược lý sau:

• Cường tỉm: có tác dụng cường tim rõ rệt, làm tăng lực co bóp cơ tim thỏ gây mê, tim thỏ cô lập. Trừ vị thuốc cam thảo, các vị thuốc trong phương đều có tác dụng cường tim. Tác dụng cường tim của toàn phương mạnh hơn tác dụng của từng vị. Tác dụng cường tim của Tứ nghịch thang chủ yếu phụ thuộc vào các thành phần hoạt chất trong phụ tử, còn can khương có tác dụng hỗ trợ phụ tử cường tim.
• Tăng huyết áp: thực nghiệm chứng minh, tác dụng tăng huyết áp của toàn phương mạnh hơn tác dụng của từng vị, tác dụng mạnh nhất vào phút thứ 12 sau khi dùng thuốc, tuy nhiên thời gian duy trì ngắn.
• Chống thiếu máu cơ tim: có tác dụng bảo vệ cơ tim thiếu máu cấp tính, làm tăng lưu lượng máu nuôi dưỡng cơ tủn, tăng hoạt tính men SOD, làm giảm nồng độ MDA và gốc oxy tự do (OFR), cải thiện quá trình chuyển hóa năng lượng của cơ tim thiếu máu cục bộ. Dùng propranolol phong tỏa thụ thể P-adrenergic (p-AR) và vasopressin tạo mô hình thiếu máu cơ tim cục bộ trên chuột cống trắng, Tứ nghịch thang có tác dụng ức chế PARK-1, tăng dẫn truyền tín hiệu pl-AR cơ tim. Chứng tỏ, tác dụng chống thiếu máu cơ tim của Tứ nghịch thang là thông qua nhiều cơ chế như: táng cung lượng máu cơ tim; giảm tổn thương do gốc tự do; tăng dẫn truyền tín hiệu pl-AR cơ tim…
• Chống sốc: có tác dụng kéo dài thời gian duy trì huyết áp bình thường trên chó sốc do mất máu cấp tính, có khả năng chống sốc do nội độc tố. Tác dụng chống sốc của Tứ nghịch thang có liên quan đến tác dụng tăng huyết áp, cường tim, cải thiện lưu lượng tuần hoàn mạch vành và tuần hoàn ngoại vi.
• Tăng cường miễn dịch: cải thiện rõ rệt tình trạng giảm IgG huyết thanh trên chuột cống trắng do tiêm bắp hydrocortison. Các vị thuốc trong phương Tứ nghịch thang đều có tác dụng đối kháng hydrocortison gầy giảm IgG huyết thanh, trong đó, phụ tử có khả năng cải thiện hàm lượng IgG huyêt thanh khôi phục lại mức bình thường.
• Chống xơ vữa động mạch: có tác dụng giảm rõ rệt diện tích mảng lipid bám trên động mạch chủ, giảm nồng độ TC, TG, lipoprotein, LDL-C, ApoB trong huyết thanh và nồng độ ET trong huyết tương thỏ; tăng nồng độ NO và ApoA. Tác dụng này có xu hướng phụ thuộc vào liều, cho thấy Tứ nghịch thang cổ tác dụng tốt để chống xơ vữa động mạch (AS) hiệu quả.

Tóm lại, công năng hồi dương cứu nghịch của Tứ nghịch thang có liên quan đến tác dụng cường tim, tăng huyết áp, chống sốc, chống thiếu máu cơ tim. Hiện nay Tứ nghịch thang thường được sử dụng chống sốc, suy tim…

• Độc tính và phản ứng bất lợi: liều dung nạp tối đa (MTD) của dịch chiết nước Tứ nghịch thang trên chuột nhát trắng là 22,Og dược liệu/kg TT, của viên nén Tứ nghịch thang trên chuột cống trắng là 8,50g dược liệu/kg TT.f